Rol van media in besluitvorming overschat

De rol die media en hun logica hebben in democratische processen in Nederland wordt vaak overschat, stelt de promovendus. In ons land heerst geen ‘mediacratie’ of een ‘dramademocratie’. Als media al aandacht schenken aan langdurige besluitvormingsprocessen, dan alleen in bepaalde fases of over bepaalde aspecten, zo blijkt uit het onderzoek. De rol van media en medialogica in besluitvorming rondom beleid is daarnaast niet vanzelfsprekend negatief.

Bovendien blijkt berichtgeving over besluitvorming vaak goed te beïnvloeden met informatie-updates die voor journalisten aantrekkelijk zijn, aldus Korthagen. Zo zijn er de afgelopen jaren veel positieve berichten over de voortgang van de Noord/Zuidlijn verschenen en hebben communicatieprofessionals met verschillende ‘doorbraken’ het Achtuurjournaal weten te bereiken.

Botsing
Maar ook al is de rol van media in democratische besluitvorming niet altijd even groot, áls media zich mengen in besluitvorming dan levert dat wel effecten op. Deze komen voort uit de botsing van logica’s: de logica van de media contrasteert met de logica van besluitvorming. Media zoomen graag in op conflicten, emoties, negatieve aspecten en het falen van autoriteiten. Democratische besluitvorming rondom beleid is daarentegen gebaat bij inspanningen van diverse partijen uit de overheid, het bedrijfsleven en het maatschappelijk veld die in goede vertrouwen en met langdurig commitment met elkaar samenwerken. In de bestudeerde mediaberichtgeving vond Korthagen inderdaad een focus op conflicten, emoties, negatieve aspecten en het falen van autoriteiten. 

Democratische waarde
De confrontatie met de logica van besluitvorming blijkt echter niet alleen negatieve effecten op te leveren. Statische analyses en interviews met betrokken bewonersgroepen en wethouders tonen aan dat die specifieke aandacht ook democratische waarde heeft. Juist de veel bekritiseerde aspecten van de medialogica verlagen de drempel voor minder invloedrijke partijen. Burgergroepen die zich bijvoorbeeld roerden rondom de gebiedsontwikkeling in Nijmegen-Lent, IJsseldelta-Zuid en de Noordwaard versterkten via media hun positie en slaagden erin beter te worden opgenomen en beluisterd in besluitvormingsprocessen. Zo werd de besluitvorming verbreed en gedemocratiseerd. Medialogica kan dus bijdragen aan democratische checks and balances.

Tegelijkertijd beperkt medialogica de diversiteit van standpunten die via media kunnen worden ingebracht. Vooral de standpunten die met de nodige dramatiek en conflict naar buiten zijn gebracht worden opgepikt. Groepen die zich coöperatief opstellen ten opzichte van de besluitvorming zijn minder mediageniek.

Vertrouwen
Bovendien bemoeilijkt inmenging van media en medialogica het proces van besluitvorming. Onderlinge samenwerkingsrelaties worden op de proef gesteld. Bij negatieve en dramatische berichtgeving, of met politici die erg gefocust zijn op mediaberichtgeving blijkt het moeilijker om onderling vertrouwen op te bouwen of in stand te houden tussen de betrokken partijen. Dit blijkt uit een enquête onder 141 managers van grootstedelijke ruimtelijke projecten. Deze negatieve relatie kan waarschijnlijk verklaard worden doordat partijen anticiperen op het nieuws en bijvoorbeeld hun individuele standpunt sterker neerzetten of hun strategie wijzigen ten koste van het collectieve proces.

Over de promovendus
Iris Korthagen (1986) werkte naast haar promotie voor anderhalf jaar bij de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, onder andere aan het briefadvies over journalistiek ('Meerstemmigheid laten klinken'). Sinds februari 2015 is ze onderzoeker bij het Rathenau Instituut. Het volledige proefschrift is hier te vinden.