Thema's

In meer en meer landen wordt risicoverevening toegepast om concurrerende zorgverzekeraars te compenseren voor voorspelbare verschillen in zorgkosten tussen gezonde verzekerden en chronisch zieken. Onderzoek laat echter zien dat zelfs de meest geavanceerde risicovereveningsmodellen ondercompenseren voor bepaalde groepen in de bevolking. Zolang de risicoverevening onvoldoende werkt, is de toegang tot (kwalitatief goede) zorg in gevaar. Verzekeraars zullen aan deze groepen namelijk een relatief hoge premie moeten vragen of – als dat niet mogelijk/toegestaan is – een prikkel hebben tot risicoselectie. Ons onderzoek richt zich op het evalueren en verbeteren van risicovereveningsmodellen. Ter bevordering van internationale samenwerking en uitwisseling van onderzoeksresultaten op dit terrein hebben we samen met collega’s uit België, Duitsland, Ierland, Israël, Zwitserland en de Verenigde Staten het ‘Risk Adjustment Network' opgericht.

De kern van de stelselwijziging in de zorg is dat concurrerende zorgverzekeraars de verantwoordelijkheid krijgen voor zorginkoop. Verzekeraars krijgen in toenemende mate ruimte om namens hun verzekerden te onderhandelen met zorgaanbieders over prijs en prestatie, om zo de aanbieders te stimuleren tot doelmatige zorgverlening. Belangrijke vragen waar wij ons op richten zijn: Welke prikkels en instrumenten hebben verzekeraars concreet voor doelmatige zorginkoop? In hoeverre pakken verzekeraars deze nieuwe rol actief op? Welke belemmeringen zijn er voor doelmatige zorginkoop? Hoe kunnen deze belemmeringen het beste worden weggenomen? En wat zijn mogelijke toekomstige ontwikkelingen? Bij de beantwoording van deze vragen wordt tevens gekeken naar ervaringen met zorginkoop in het buitenland, waaronder de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Zwitserland.

In zorgverzekeringen worden verschillende vormen van eigen betaling toegepast, zoals een eigen risico aan de voet, een procentuele bijbetaling en een vaste eigen bijdrage per behandeling. Onderzoek laat zien dat eigen betalingen enerzijds kunnen leiden tot meer doelmatigheid (door een afname van onnodig zorggebruik), maar anderzijds ook tot een afname van risicosolidariteit doordat ouderen en chronisch zieken gemiddeld meer uit eigen portemonnee betalen dan jonge, gezonde verzekerden. Ons onderzoek richt zich op de vormgeving en effecten van eigen betalingen. Een belangrijk doel hierbij is het ontwikkelen van nieuwe vormen van eigen betaling die – ten opzichte van de traditionele vormen – leiden tot een verbetering in termen van zowel doelmatigheid als solidariteit.

Hervorming van de bekostigingssystemen voor zorgaanbieders staat in veel landen hoog op de agenda. In toenemende mate zoeken beleidsmakers en zorginkopers naar manieren om via de bekostiging prikkels te introduceren voor een doelmatiger zorgverlening. Hierbij ligt de nadruk niet alleen op het ontmoedigen van onnodig gebruik van (dure) zorg, maar steeds vaker ook op het stimuleren van verbeteringen in de kwaliteit van zorg, waaronder gezondheidsuitkomsten. De sectie verricht onderzoek naar internationale ervaringen met innovatieve bekostigingsmethoden (bijvoorbeeld pay-for-performance en bundled payments), inclusief effecten op kwaliteit, toegankelijkheid en kosten. Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar cruciale conceptuele en praktische aspecten van de vormgeving en implementatie van bekostigingsmethoden. Hoe kan bijvoorbeeld rekening worden gehouden met systematische verschillen in de patiëntenpopulaties (casemix) van zorgaanbieders? Hoe kunnen ongewenste neveneffecten (zoals risicoselectie en teaching-to-the-test) worden voorkomen? En hoe kunnen de prestaties van zorgaanbieders t.a.v. kwaliteit en kosten op een adequate manier worden gemeten en beloond?

In veel landen vinden hervormingen plaats gericht op het vergroten van de doelmatigheid en betaalbaarheid van de zorg. Vaak is hierbij sprake, net als in Nederland, van (elementen van) gereguleerde concurrentie, dat wil zeggen, concurrentie tussen zorgverzekeraars en tussen zorgaanbieders waarbij de overheid randvoorwaarden stelt om de publieke belangen (bijvoorbeeld toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit van zorg) te waarborgen. Het realiseren van deze publieke belangen betekent dat aan een aantal voorwaarden moet zijn voldaan.
Ons onderzoek richt zich niet alleen op Nederland, maar ook op bijvoorbeeld België, China, Duitsland, Ierland, Israël en Zwitserland. Internationale vergelijkingen leiden tot interessante lessen en belangrijke nieuwe inzichten.

In het Nederlandse zorgstelsel hebben zorgverzekeraars de rol van kritische zorginkoper namens hun verzekerden. Om de doelmatigheid en klantgerichtheid van zorgverzekeraars te stimuleren dienen verzekerden zich onbelemmerd te voelen om over te stappen naar een andere zorgverzekering en een goede keuze te maken uit de beschikbare polissen. Ons onderzoek richt zich op het keuzegedrag van verzekerden op de zorgverzekeringsmarkt en op het keuzegedrag van patiënten voor een zorgaanbieder. De kernvraag vraag is in hoeverre de keuzen van verzekerden en patiënten optimaal zijn en hoe deze zouden kunnen worden verbeterd. Belangrijke onderzoeksvragen hierbij zijn: Welke subgroepen van verzekerden stappen over? Wat zijn de determinanten die ten grondslag liggen aan het overstapgedrag van (subgroepen van) verzekerden? Wat is de invloed van zorgverzekeraars op de aanbiederskeuze van hun verzekerden? Op basis van welke informatie kiezen patiënten een zorgaanbieder? Hoe groot is de reisbereidheid van patiënten voor betere zorg en hoe gevoelig zijn zij voor verschillen in kwaliteit en prijs?
 

Vanwege de specifieke kenmerken van gezondheidszorg leidt vrije concurrentie in de zorgsector niet tot optimale marktuitkomsten. Om de publieke belangen kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid te waarborgen is daarom meer overheidsregulering nodig dan in de meeste andere sectoren. Maar hoe en in welke mate moet de overheid zich met de zorgsector bemoeien? En wanneer dreigt marktfalen te worden vervangen door overheidsfalen? Deze en andere vragen staan centraal in ons onderzoek naar de meest geschikte wijze van marktordening in de zorg. Voor verschillende deelmarkten (farmaceutische zorg, geestelijke gezondheidszorg, langdurige zorg, ziekenhuiszorg) wordt onderzocht welke vormen van concurrentie vanuit maatschappelijk perspectief bezien wel en niet wenselijk zijn. Om te voorkomen dat daar waar concurrentie wenselijk is, deze wordt belemmerd door kartelafspraken en machtsconcentratie, is een actief mededingingsbeleid van belang. Een belangrijke onderzoeksvraag is of – gelet op de specifieke kenmerken van de zorgmarkten – een specifieke vormgeving van mededingingsbeleid in de zorg wenselijk is.
 

In 2008 werd de curatieve geestelijke gezondheidszorg (ggz) overgeheveld van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) naar de Zorgverzekeringswet (Zvw). Zorgverzekeraars hebben een belangrijke rol gekregen in deze sector. Ze onderhandelen met aanbieders over prijs en kwaliteit van de zorg en hebben de mogelijkheid selectief in te kopen. De ggz wijkt in een aantal belangrijke aspecten af van de somatische zorg. Een belangrijke vraag is of het ordeningsmodel van gereguleerde concurrentie dat ten grondslag ligt aan Zvw ook geschikt is voor de ggz. Ons onderzoek richt zich zowel op de financiële prikkels voor aanbieders als vragers van ggz. Wat is bijvoorbeeld de invloed van de wijze van honorering van zorgaanbieders op de het gebruik, de kosten en de kwaliteit van ggz? En wat is het effect van eigen betalingen op het gebruik van ggz en in hoeverre verschilt dit per doelgroep?

De laatste jaren wordt veel gesproken in Nederland over de financiële houdbaarheid van de langdurige zorg. Nederland is internationaal koploper als het gaat om uitgaven aan langdurige zorg. De vergrijzing van de bevolking zet de financiële houdbaarheid extra onder druk. De langdurige zorg moet anders georganiseerd en gefinancierd worden om de kosten in hand te houden.  In 2015 heeft het kabinet ingrijpende hervormingen ingevoerd. Deze hervormingen zullen leiden tot een verschuiving van collectieve naar private financiering en zullen belangrijke gevolgen hebben voor de rol van zorgverzekeraars en gemeenten als inkopers van langdurige zorg. Ons onderzoek richt zich op de toekomstige vormgeving van het stelsel van langdurige zorg en op de mogelijke rol van private verzekeringen, zorg- en pensioensparen.